به گزارش مفدا بهشتی به نقل از خبرگزاری ایسنا- بر اساس گزارش پایگاه استنادی جهان اسلام (ISC) "روند تولید و انتشارات علمی ایران از نظر کمی، کیفی و نیز مشارکت بین‌المللی در دو دهه اخیر در پایگاه‌های معتبر بین‌المللی کلاریویت آنالیتکیس (Clarivate Analytics) و محصولات آن نظیر (WoS، ESI و Incites)، اسکوپوس (Scopus) و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نشان می‌دهد که در طول دو دهه اخیر میزان تولید علم پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران در سطوح ملی و بین‌المللی به طور مستمر در حال افزایش بوده است و جنبش علمی ایجاد شده در کشور با وجود محدودیت‌های بین‌المللی با رشد و شتاب بی نظیری در دنیا به ویژه در میان ۲۰ کشور برتر دنیا ادامه دارد.
ایران با میزان رشد ۱۰.۴ درصد در سال ۲۰۱۹ در میان ۲۵ کشور برتر دنیا در رتبه دوم و پس از کشور چین با ۱۲.۹ درصد رشد قرار می‌گیرد. کشور پرتغال با ۷.۸ درصد رشد نیز در رتبه سوم در میان ۲۵ کشور برتر دنیا قرار دارد. در پایگاه استنادی اسکوپوس نیز بالاترین میزان رشد تولید علم در طول ۸ سال اخیر در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ اتفاق افتاده و برابر با ۸.۹ درصد بوده است.
در پایگاه بین‌المللی اسکوپوس نیز ایران در سال ۲۰۱۲ در جایگاه ۱۸ قرار داشت که از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ در سه سال متوالی در رتبه ۱۶ قرار گرفته بود و در سال ۲۰۱۹ جایگاه بین‌المللی ایران در این پایگاه بین‌المللی ۱۵ است ضمن آن که از چند سال اخیر در هر دو پایگاه استنادی از جمله کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه خاورمیانه ایران رتبه اول را دارد.
این آمارها در حالی در پایگاه ISC و از زبان برخی مسؤولان تکرار می‌شود که به باور دکتر گلشنی عضو فرهنگستان علوم و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، رشد انتشار مقالات اصلاً حاکی از پیشرفت کشور نیست؛ بلکه باید میزان اثرگذاری علم تولیدشده در کشور بررسی شود که در این زمینه بر اساس آمارهای منتشرشده مجله نیچر، کشور پاکستان از نظر اثرگذاری در علم، کشوری پیشرو است.
وی با اشاره به نقل قول‌هایی در زمینه افزایش ۵ برابری تولید علم ایران طی ۷ سال این سوال را مطرح می‌کند که آیا صادرات ما یک کمی به میزان قبلی اضافه شده یا آیا واردات ما نسبت به گذشته کاهش داشته است؟
این عضو فرهنگستان علوم تأکید دارد: «ازقضا بیش ترین واردات ما در حوزه‌هایی بوده که بیش ترین مقالات را منتشر کردیم.»
روندی که با اشاره بیگانگان در کشور ریشه دواند
دکتر مهدی گلشنی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران در گفت و گو با ایسنا، در این باره گفت: «۱۰ تا ۲۰ سال گذشته جریانی در تولید علم راه‌اندازی شد که قبلاً وجود نداشت. بر اساس این جریان اگر کسی مقاله‌ای می‌نوشت، چند متخصص به دور از رفاقت بازی، نظرات خود را درباره آن مقاله بیان می‌کردند. این روند ادامه یافت تا آن که جریانی ایجاد و بر اساس آن "مقاله محوری" باب شد.»
وی ادامه داد: «در جریان مقاله محوری هر کس برای ارتقای شغلی یا گرفتن شغلی به انتشار مقاله در مجلات خاص نمایه‌سازی شده در پایگاه ISI اقدام می‌کرد و این رویکرد باعث شد که همه به سراغ مقاله‌نویسی بروند و با ادامه آن هیچ‌کس نه به فکر رفع نیازهای کشور با استفاده از علم خود بود و نه نوآوران به سمت نوآوری در علم حرکت کردند.»
گلشنی، با بیان این که این روند هر چه به پیش رفت در سایه قانون هایی که اتخاذ شد، شدید و شدیدتر شد، اظهار کرد: «مقاله محوری از نظر من که بارها و بارها در شورای عالی انقلاب فرهنگی و در مقالات خود مطرح کردم، روندی ست که عوامل بیگانه ایجاد کردند، تا علم واقعی در کشور صورت نگیرد تا ما "مشق‌نویس" باشیم و علم خود را از جاهای دیگر بگیریم.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: «در این میان عده‌ای هم مشاهده کردند حالا که مقاله محوری باب است، با راه‌اندازی شرکت‌های مقاله‌فروشی، با اخذ پول‌های چند میلیونی، مقالاتی را برای سفارش دهنده تهیه کردند و امروز شاهد هستیم که روبه روی دانشگاه تهران اقدام به فروش مقاله می‌شود.»
وی یادآوری کرد: «زمانی که این جریان به راه افتاد، کسانی تصمیم گرفتند که به هر طریقی حتی با روش‌های سرقت علمی، مقاله‌نویسی کنند و ما بارها تذکر دادیم؛ اما عوامل بیگانه نگذاشتند و به طور ناگهانی تعداد مقالات این کسان به چند صد هزار مقاله رسید.»
اخلاقیاتی که در تولید علم رعایت نشد
گلشنی به وضعیت اضافه کردن نام محققان در مقالات علمی اشاره کرد و یادآور شد: «من هرگز از یاد نخواهم برد که خانمی در آمریکا تحصیل کرده و به ایران بازگشته بود و درمورد اضافه کردن نام ها در مقاله خود گله می‌کرد. چنین رویکردی سبب شد که سرآمدان علم در کشور کسانی شوند که تعداد مقالات آن ها بیش تر است و دُکان شارلاتان بازی در این زمینه باز شد.»
عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران با تأکید بر این که بارها در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه تذکر دادیم، اضافه کرد: «من مقاله مفصلی در این زمینه با همکاری یکی از استادان دانشگاه تربیت مدرس تهیه و در یکی از روزنامه‌های کشور منتشر کردیم و در آن استدلال کردیم که سرقت علمی باطل است و موجب عقب نگه داشتن علم خواهد شد.»
وی ادامه داد: «ما اعتراضات شدید خود را در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کردیم. پیاپی به ما گفته شد که این وضعیت درست می‌شود؛ اما نه تنها تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است، بلکه عده‌ای هم که مخترعان خوبی هستند و دستاوردهای فناورانه خوبی را عرضه کرده‌اند، اما مقاله‌ای منتشر نکردند، ارتقای شغلی نیافتند.»
گلشنی، به برخی خاطرات خود از مخترعان ایرانی فاقد مقاله اشاره و یادآوری کرد: «من در دانشگاه صنعتی شریف شاهد بودم که یکی از استادان که واقعاً مخترع برجسته‌ای ست، در مقطع لیسانس اختراعی در حوزه لیزر عرضه کرد و برای ثبت به کشور آمریکا رفت و در این کشور تا مقطع دکترا ادامه تحصیل داد و به استخدام یکی از شرکت‌های آمریکایی درآمد و همزمان با انقلاب اسلامی به کشور بازگشت.»
وی با بیان این که اختراع این استاد را آمریکایی‌ها دزدیدند، گفت: «این استاد با همکاری یکی از دانشجویان خود در مقطع کارشناسی ارشد موفق شد با استفاده از لیزر، دستگاه سنگ شکن کلیه بسازد؛ اما چون این استاد در آن سال مقاله نداشت، ارتقای سالیانه نیافت.»
این استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف اضافه کرد: «علاوه بر آن یکی دیگر از استادان دانشکده برق این دانشگاه چند اختراع در حوزه مهندسی برق داشت و طی ارسال نامه‌ای به معاون رییس جمهوری، از وی درخواست کرد که این طرح در سطح ملی اجرایی شود. این طرح علاوه بر آن که در سطح ملی اجرا نشد، این استاد با وجود اختراعات ثبت شده‌ای که داشت، ارتقا نیافت.»
گلشنی با بیان این که این جریان، روندی ست که بیگانگان ایجاد کرده اند، گفت: «زمانی که این روند در کشور راه انداخته شد، هر کسی باید اقدام به مقاله نویسی می‌کرد و در این مسیر یا باید مقاله می‌خرید و یا دست به سرقت علم می‌زد به این معنا که مطالب مقاله خود را از جاهای مختلف کپی می‌کرد.»
عضو شورای انقلاب فرهنگی با تأکید بر این که این اولین بار نیست که مجله نیچر دست به چنین افشاگری‌هایی زده است، افزود: «قبل از آن مجله ساینس که یک ژورنال معتبر علمیست چنین افشاگری‌هایی کرده بود، اما برخی موانع اجازه نداد که چنین روند و جریانی از کشور برچیده شود.»
گزارش‌های متعدد ژورنال‌های علمی درباره علم ساختگی
وی با اشاره به گزارش‌های ژورنال‌های بین‌المللی از جمله نیچر در زمینه سرقت علمی در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی، یادآور شد: «در مقاله این ژورنال‌ها تأکید شده بود که باید این بساط را کنار گذاشت و در عوض باید دید که علم محققان چه تأثیری در کشور دارد و چه تحولاتی را در جوامع ایجاد می‌کند؛ نه این که با افزایش یافتن تعداد مقالات، فرد ارتقا یابد.»
دکتر گلشنی، به تصویب قانون مقابله با تخلفات علمی اشاره کرد و افزود: «این قانون می‌تواند مانع بزرگی برای جلوگیری از تقلب‌هات علمی باشد به شرط آن که اجرایی شود. ما قوانین بسیاری در کشور داریم؛ اما وقتی موضوع رفاقت‌بازی و پارتی‌بازی در میان باشد، این قانون ها برای کسانی که صلاحشان باشد، اجرایی می‌شود و برای کسانی که صلاحشان نیست اجرایی نمی‌شود!»
وی با تأکید بر اینکه به سادگی می‌توان جلوی سرقت‌های علمی را گرفت، ادامه داد: «به جای آن که تولید علم و مقاله نویسی تبدیل به دُکان شود، باید تبدیل به وجهی برای رفع نیازهای کشور شود.»
عضو فرهنگستان علوم با بیان این که رفع سرقت علمی و جلوگیری از تخلفات علمی علاج دارد به شرط آن که تصمیم جدی در این زمینه گرفته شود، گفت: «بارها در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی از طرف من و س دیگران چون دکتر جاسبی و برخی استادان در این زمینه اعتراض شده؛ اما ترتیب اثری درباره آن داده نشد. باید به استدلالات مطرح شده در این زمینه توجه شود.»
گلشنی تأکید کرد: «برای ارتقا نباید تنها به مقاله‌نویسی بسنده شود؛ بلکه کسی که اختراع خوبی دارد یا کسی که کتاب ارزشمندی در دنیا تألیف می‌کند نیز می‌تواند در ارتقا مؤثر باشد و مادامی که تنها روش ارتقا، مقاله باشد ما با این اوضاع مواجه خواهیم شد.»
اعلام رتبه‌های پیشرفت با شاخص تعداد مقالات
این استاد سابق دانشگاه صنعتی شریف به برخی از آمارهای رتبه‌بندی بر اساس شاخص مقاله اشاره کرد و گفت: «در آمارهایی که مسؤولان کشور منتشر می‌کنند اعلام می‌شود که ایران در شاخص مقالات رتبه‌های بالایی دارد و این در حالی ست که تعداد مقاله اصلاً حاکی از پیشرفت کشور نیست.»
وی به مقاله‌ای از نیچر اشاره کرد که در آن به بررسی میزان تأثیرات مقالات در کشورها پرداخته بود و گفت: «در این مقاله منحنی را نصب کرده که در آن نشان داده شد که کشور پاکستان رتبه اول از نظر تأثیر علم در محیط و کشور خود را دارد.»
گلشنی، یادآوری کرد: «بر اساس آمارها طی ۷ سال از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ مقالات ما ۵ برابر شده، اما آیا صادرات ما یک کمی به میزان قبلی اضافه شده یا آیا واردات ما نسبت به گذشته کاهش داشته است؟ اتفاقاً بیش ترین واردات ما در حوزه‌هایی بوده که بیش ترین مقالات را منتشر کردیم.»
این عضو فرهنگستان علوم با بیان این که موضوع مقالات جعلی بسیار روشن و شفاف است، گفت: «چون مقاله‌نویسی برای عده‌ای تبدیل به دُکان شده است، مانع از جلوگیری از این روند شدند.»
وی با بیان این که اکنون کشور پُز تعداد انتشار مقالات را می‌دهد، اظهار کرد: «اگر تعداد مقالات علمی منتشر شده را در نظر بگیریم، ایران از برخی از کشورها جلوتر است؛ اما آمارها نشان می‌دهد که کشورهایی مانند پاکستان از نظر تأثیرگذاری علم در کشور خودشان از ما جلوتر هستند.»
دکتر مهدی گلشنی در پایان اضافه کرد: «بسیاری از کشورها که می‌فهمند علم چیست، از تولید علمی خود در مسیر رفع نیازها و تولید نوآوری بهره می‌برند و این مطلبی است که مقام معظم رهبری بارها وبارها تذکر دادند ولی دولت‌ها معمولا به این تذکرات توجهی ندارند!»
انتهای پیام
خبرنگار مریم رضایی
دبیر صادق کرمیان
منبع خبر : https://www.isna.ir/news/00061642189
ارسال نظر