به گزارش مفدا بهشتی- دکتر حسین تجدد در این باره نوشته‌است:

مراسم سیزده به‌در در میان تیره‌های ایرانی درگذر تاریخ، دگرگونی‌های بسیاری یافته است. در روز سیزدهم فروردین، ایرانیان ساکن در فلات ایران، خانه و کاشانه‌ی خود را ترک می‌کنند و به دشت و باغ و صحرا می‌روند، تا روزی خوش را با سبزه، میوه، تنقلات و شیرینی و ناهاری گونه‌گون همراه خانواده‌ی خود بگذرانند.

این روز در نزد تیره‌های ایرانی با آیین‌ها و مراسمی ویژه‌یی برگزار می‌شود؛ هرچند ریشه‌ی اصلی روز سیزدهم فروردین به‌روشنی در میان فرهنگ‌پژوهان مشخص نیست، اما بی‌تردید در اندیشه‌ی ایرانیان باستان سیزده به‌در نحس نبوده و فلسفه‌ی پیدایش آن، بی‌گمان نحسی عدد سیزده نیست.

برای شناخت بهتر آیین سیزده ‌به‌در می‌بایست آیین‌های نوروز -بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جشن ایرانیان از روزگار باستان تا امروز- را بشناسیم. روز اول نوروز، که به نام خداوند اهورامزدا نام‌گذاری شده‌است، نزد تمام تیره‌های ایرانیان از تقدس ویژه‌یی برخوردار است.

بسیاری از پژوهشگران فرهنگی معتقدند که بر اساس مطالعات انجام‌شده، نوروز به هیچ دینی وابستگی ندارد و آیینی ملی- ایرانی‌ست؛ اما بی‌شک با رونق دین زرتشت در ایران، بر جنبه‌های مذهبیِ این آیین افزوده شد. در بیش‌تر روایت‌های اسطوره‌یی، دوره‌ی پیش‌دادیان، و پادشاه جمشید، زمان بنیان‌گذاریِ نوروز و آیین مربوط به آن شناخته شده‌است. حکیم ابوریحان بیرونی در این باره گفته‌است: «به روایت گروهی از ایرانیان، جمشید پادشاه پیش‌دادی در شهرهای بسیار گردش نمود و چون خواست به آذربایجان داخل شود، بر سریری از زر نشست و مردم به دوش خود آن تخت را می‌بردند و چون پرتو آفتاب بر آن تخت تابید، و مردم آن را دیدند، این روز را عید گرفتند.» هم‌چنین از ابوریحان نقل است که برخی مردم از راه تبریک در آغاز بهار در تشتی، جو کاشتند. سپس این رسم در میان ایرانیان پایدار ماند.

نوروز از لحاظ تشریفات در آثار باستانی، تقسیم‌بندی ویژه‌یی داشت؛ برای مثال، روز نهم تا سیزدهم، بار همگانی شاهی برای پذیرفتن تمام گروه‌ها برگزار می‌شد.

شاید یکی از دلایل حفظ آیین سیزده به‌در میان مردم به مناسبت هم‌نامیِ این روز با نام «نبستر» یا ایزد و ستاره‌ی باران بوده باشد. به عبارت دیگر، مردم برای نیایش و درخواست باران برای کشاورزی – که شغل اصلیِ مردم فلات ایران بود- بیرون می‌رفتند.

شاید هم بردن سبزه‌یی که پیش از نوروز در خانه سبز می‌کردند به دشت و صحرا، نمادی بود از جشن نوید رفتن به کشتزار و آغاز کشت.. برخی صاحب‌نظران سیزده‌ به‌در را برخاسته از هم‌زمانی این روز با فصل کارهای کشاورزی می‌دانند. هنگامی که دو هفته از روز آغاز سال نو می‌گذشت، مردم سبزه‌های نوروزیِ سفره‌ی هفت‌سین خود را – که آرام آرام رو به زردی می‌گرایید- همراه با تنگ ماهیِ سرخ‌رنگ در جوی آب روان رها می‌کردند و آب جوی، سبزه‌ها را با خود می‌برد تا جایی که در گلوگاه پلی سبزه‌ها مسیر آب را مسدود می‌کردند، و آب به کرت‌ها و زمین‌های کشاورزی وارد می‌شد.

برخی نیز معتقدند سپردن سبزه به آب روان، نشان از هدیه دادن به ایزدبانوی آب است.

در فرهنگ اسطوره‌یی، رسم‌های سیزده به‌در را با: پوشیدن لباس نو، خوردن کاهو و سکنجبین، گره زدن سبزه‌ها (به منظور باز شدن بخت جوانان) و سپردن آن به آب روان، همراه شادی و خنده و دور کردن اندیشه‌های تیره و پلید، روبوسی برای آشتی‌ورزی و پاک کردن روان از کدورت‌ها، خوردن خوراکی در دشت همراه دانسته‌اند.

آن‌گونه که پیداست، هدف از سیزده به‌در حاصل‌خیزیِ بیش‌تر کشتزارها بوده است؛ هرچند، امروزه برعکس اتفاق می‌افتد و سیزده به‌در آسیب‌هایی به طبیعت وارد می‌کند.

گفته شد که ایرانیان باستان، نه‌تنها سیزده به‌در را نحس نمی‌دانستند، که برای ایشان بسیار نیکو و خجسته بود. در کتاب‌های تاریخی آمده است که از 52 میلادی، یونانیان روز سیزده نوروز را عددی نحس دانستند و به فرهنگ ایرانی وارد کردند.

یکی از دلایل اعتقاد به نحوست روز سیزده به‌در، شاید در این بود که ستاره‌شناسان کهن، معتقد بودند روز سیزدهم نوروز با روز «استقبال» مصادف است؛ یعنی روزی که ماه و خورشید روبه‌روی هم قرار می‌گیرند. و این روی‌داد را نحس می‌دانستند.

البته اعتقاد به نحوست در یک روز معین در میان اقوام مختلف وجود دارد؛ برای مثال، اروپاییان و مسیحیان معتقدند که در روز معین در ماه آوریل، باید حتماً دروغ بگویند تا نحسی آن روز از بین برود، که به «دروغ آوریل» مشهور است. جالب آن‌که این روز با روز سیزدهم فروردین مصادف است.

بعدها آیین‌های دیگری نیز در برخی قوم‌های آریایی در سیزده به‌در رواج یافت؛ به‌ویژه پس از نحس شدن سیزده به‌در؛ ازجمله: پرتاب کردن 13 سنگ ریز به پشت سر خود و درخواست از پروردگار که بلا و آفت را در سال نو از آنان و عزیزان‌شان دور نگه دارد.

به هر روی، روز سیزدهم نوروز، برخلاف آن‌چه مشهور است، در آیین ایران باستان روزی خجسته و نیکو شمرده می‌شد، و ایرانیان برای سپاس‌گزاری از آفریدگار پاک به طبیعت، این نماد صفا و نعمت پروردگار می‌رفتند.

 از سال پیش که ویروس کرونا در جهان شیوع یافته است، سنتی دیگر نیز بر این آیین ملی افزوده شد؛ و آن این‌که مردم برای محافظت از سلامت خود و طبیعت، در خانه می‌مانند و مراسم سیزده به‌در را در خانه برگزار می‌کنند.

به هر ترتیب، هر تغییری که بر کل یک ملت اثر بگذارد، بی‌گمان بر نوع برگزاری آیین‌ها مراسم آن نیز اثرگذار خواهد بود و  از این پس، تحول جدیدی در مراسم سیزده به‌در شاهد خواهیم بود.

انتهای خبر

کد خبرنگار: 110215