نگاهی به وضعیت کتاب خوانی در ایران

محمد کاظم بدرالدین

آمارهای مربوط به کتاب خوانی در ایران، نگران کننده است. «هر ایرانی در سال، فقط چند ثانیه مطالعه می­کند.» تمایل به کتاب خوانی، در ایران بسیار کم است؛ زیرا دراین زمینه فرهنگ سازی نشده است. محمد رضا جوادی، دبیر انجمن قلم دراین باره چنین گفته است: «مردم ما به آموختن و معرفت و کسب آگاهی احساس نیاز نمی­کنند.» محمد سید اخلاقی نیز در مقاله­ای می­نویسد:

پایین بودن تیراژ کتاب؛ یعنی کم کردن تعداد خواننده و اغلب، علت تیراژ پایین را، گرانی کتاب می­دانند و گرانی کتاب را معلول گرانی کاغذ و چاپ ...؛ اما همه می دانیم بسیاری از کالاهای دیگر هم گران هستند که بعضاً ضروری هم نیستد؛ ولی خریدار دارند... .

بهاءالدین خرمشاهی، در مقاله خود با عنوان «همچنان هنر نزد ایرانیان است و بس، اما این بار هنر کتاب نخواندن»، می­نویسد:

نمی­دانم به ما ایرانیانِ انقلابِ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کرده و پنجه در پنجه تمام فرهنگی غرب افکنده، چه می­گذرد که این همه بی­کتاب شده­ایم.

خرمشاهی معتقد است که بسیاری از استادان دانشگاه، روشن­فکران در هر شغل و مقامی، کارمندان عالی رتبه، پزشکان، مهندسان، وکیلان، قضات، اهل صنعت و تاجران سطح بالا و مانند آنها، کتاب نمی­خوانند.

گفتار مجری

مونس

محمد کاظم بدرالدین

کتاب، مقبول­ترین و نزدیک­ترین چیز به طبع آدمیان است که نه فراموش می­شود و نه تغییر می­یابد. نگاه به کتاب، لذت تو را فزونی می­دهد و میل تو را در فراگیری دانش، شدیدتر می­سازد. زبان تو را گویاتر، سخنان و بیان تو را فصیح­تر، جان تو را مسرورتر و سینه تو را فراخ­تر می­کند و برای تو در دیدگاه عامه مردم، مقام و بزرگی و نزد بزرگان و مسئولان، دوستی و احترام به ارمغان می­آورد. از مطالعه کتابی در مدتی کوتاه و در عرض یک ماه، مطالبی می­توان آموخت که درطول یک عمر، از زبان و دهان مردم نمی­توان شنید.

کتاب، هم نشینی است که تو را خسته و ملول نمی­سازد، دوستی­ است که تو را فریب نمی­دهد، رفیقی است که به تو آزار نمی­رساند، بلندنظر و جوانمردی است که تو را گرفتار یکنواختی و روزمرگی نمی­سازد و همسایه­ای است که در کار تو تأخیر روا نمی­دارد.

کجاست مونسی مانند کتاب که نخوابد، مگر به همراه تو و سخن نگوید، مگر هنگامی که تو خواسته باشی؟ در کجای جهان امین­تر از کتاب و رازدارتر از آن می یابی که رازهای تو را نگاه دارد و نگهبان منافع تو باشد؟ کجاست اندرزدهنده­ای که تو را به نشاط آورد و بازدارنده­ای که تو را شیفته خود سازد؟ گویا همیشه و همه جا رسم بر این بوده که هرکس کتابی امانت گرفت، پس ندهد یا بال و پر شکسته به آشیان بازش آرد. حال صاحبان کتاب که محبوب خود را با این سر و وضع بازمی یابند، نگفته پیداست.

ازاین رو مرحوم ادیب الممالک چنین سروده است:

بُوَد کتاب، عروسی پسر به جمله علم/ کسی به عاریه هرگز نداده است عروس.

دیسرائیلی، نویسنده معروف انگلیسی نیز می­نویسد: «گذشته از رطوبت و بید و موش، کتابخانه، آفت بزرگ تری دارد و آن امانت گرفتن کتاب است، البته از دزد کتاب سخنی به میان نیامد!» ظریف دیگری نیز گفته است: «بزرگ­ترین دشمن کتاب، دوست کتاب است که آن را امانت گرفته و پس نمی­دهد».

کتاب، میراثی است که از نیاکان به ما رسیده است. بی­شک دیگران خون دل­ها خورده­اند تا ما به این گنج پربها دسترسی پیدا کنیم. امید است مراجعان به کتابخانه­ها پس از مطالعه کتب با رعایت کامل امانت، و در وقت مقرر اقدام به بازگرداندن این میراث عظیم کنند.

کتاب­نویسان و کتاب خوانان سخت کوش

1) نقل شده است صاحب کتاب جواهر الکلام فرزند ارشد و دانشمند خود را از دست داد. پس از پایان مراسم غسل و کفن، قرار شد فردا بدن فرزندش تشییع و به خاک سپرده شود. این نویسنده سخت­کوش، با اینکه داغدار فرزندش بود، مطالعه و نوشتن خویش را ترک نکرد و با کمال صبر و استقامت، پس از قرائت آیه­هایی از قرآن مجید در کنار پیکر فرزندش به نگارش ادامه کتاب جواهر الکلام مشغول شد.

2) مرجع فقید جهان تشیّع حضرت آیت الله العظمی بروجردی= می­فرماید: یک شب درباره یکی از مسائل علم اصول فکر می­کردم و می­نوشتم چنان سرگرم مطالعه و فکر و نوشتن بودم که رنج بی­خوابی را ملتفت نبودم. یک مرتبه صدای مؤذن به گوشم رسید. متوجه شدم که از آغاز تا پایان شب سرگرم کار بوده­ام.

سخن بزرگان

مقام معظم رهبری

«مردم ما کتاب خوان نیستند. این کتاب­نخوانی، نقص خیلی بزرگی است. خیلی از مردم ما حتی روزنامه خوان هم نیستند. اگر نگاهی به روزنامه بکنند، به همان تیترهای درشتش اکتفا می­کنند...».

«بیش از آنچه که از لحاظ عرضه کتاب عقبیم، از لحاظ کتاب خوانی عقبیم. کتاب خواندن در کشور ما متأسفانه یک کار اختصاصی است. مخصوص بخشی از مردم است، مربوط به همه مردم نیست»